Fotoğraf Sigarayı Bıraktırabilir mi?
İmgelerin Tiksindirici Gücü
Bildiğiniz gibi, 1 Ocak 2010 tarihinden itibaren Türkiye'de üretilen ya da ithal edilen bütün sigara paketlerinde uyarı resimleri yer almaya başladı. Daha önce sigara paketlerinde, sigara tüketimini azaltmaya veya tamamen bıraktırmaya yönelik metin uygulamasına geçilmişti.
Sigara kullanımının insan sağlığına olan zararlarını konu alan kısa cümleler paketlerin üzerinde yerini almıştı. Anlaşılan o ki, yalnızca Türkiye’de değil, tüm dünyada sadece kısa cümleler ile sigarayı bıraktırmak / tüketimini azaltmak yeterli olmuyor!
Sigara kullanımının insan sağlığına olan zararlarını konu alan kısa cümleler paketlerin üzerinde yerini almıştı. Anlaşılan o ki, yalnızca Türkiye’de değil, tüm dünyada sadece kısa cümleler ile sigarayı bıraktırmak / tüketimini azaltmak yeterli olmuyor!
Bunun yerine, metinlerle birlikte çeşitli fotoğraflar aracılığıyla dünya genelinde sigara tüketimini azaltmaya/bıraktırmaya yönelik bir tutum gelişti. Türkiye’deki sigara paketlerinde de çeşitli fotoğrafları görmek mümkün.
Yalnızca bir iki kelimeyle oluşturulan cümlelerin yetersiz geldiği anda, fotoğrafı kullanmaları sizce de ilginç değil mi? Sözcüklerin kifayetsiz kaldığı, nikotin tüketiminin azaltılmasına yönelik hedeflerin tutturulamadığı yerde imgeleri kullanmak, izleyici de sigara kullanımına yönelik bir tür olumsuz etki oluşturulmaya çalışıldığını gösteriyor. Herkesin zararlarını az çok bildiği, fakat zor bırakabildiği sigarada sizce fotoğrafın gösterimi ne denli başarılı olabilir? Yapılan haberlere ve araştırmalara göre fotoğraflar bir şekilde etkili oluyor:
“Tiryakilerin sigara paketlerindeki resimlerle uyarılması yöntemi, İngiltere, Belçika ve Romanya gibi Avrupa ülkelerinin yanı sıra Brezilya, Tayland ve Singapur gibi ülkelerde de etkin bir şekilde uygulanıyor. AB'nin de sigara paketlerinin üzerine uyarıcı resim konulması konusunda çeşitli standartları bulunuyor. Ancak söz konusu uygulama, ülkelerin kendi tercihlerine bırakılıyor. AB'nin bu konudaki emsal resimlerinin sayısı da 42'yi buluyor. Türkiye, bu resimler arasından seçtiği 14 resim ile sigara içenleri resimlerle uyarmaya hazırlanıyor. Araştırmalar, uyarıcı resim uygulamasının, sigarayı bırakmada yüzde 20 oranında etkili olduğunu ortaya koyuyor.” 1
Metnin yerine fotoğrafın etkili olmasındaki sebep nedir peki? Sigara kullanan herhangi bir kimse cümledeki mesajı alır fakat beyninde onu görselleştiremeden/metin beyinde herhangi bir imgeye dönüşmeden sigarayı tüketmeye başlar. Mesela, “Sigara dumanında benzen, nitrozamin, formaldehit gibi kanser yapıcı maddeler bulunur” cümlesini tek başına okumak ayrı bir etki yapar. Çünkü çoğu aktif içici bu maddelerin nasıl bir etkiye sahip olduğunu tam anlamıyla bilmezken, ancak küçük bilinçli bir azınlık bunların ne anlama geldiğini bilir. Fakat bu cümleyle beraber bir fotoğraf kullanıldığı zaman bu maddelerin nasıl bir etkiye sahip olduğu, nasıl sonuçlara yol açabileceği izleyici tarafından rahatlıkla algılanabilir / anlaşılabilir.
Bu fotoğraftaki gibi, güçlükle solumaya çalıştığını anladığımız genç bir erkek vardır. Fotoğraftaki erkek, aslında izleyiciye sigara içersek bizim durumumuzun ileride ne olacağını göstermeye, imlemeye çalışmaktadır. Çoğunluğu genç olan içicilere aslında “siz de sigara içemeye devam ederseniz, sonunuz bu olur” şeklinde görsel bir mesaj iletmeye çalışmaktadır.
Bunun gibi birçok örnek fotoğraf verilebilir.
Etkili olan fotoğraflardan bazıları morgdaki ölü, temiz ve kanserli ciğer fotoğrafları ile ameliyat masasında kurtarılmayı bekleyen hasta fotoğrafları.. Burada da, fotoğraf aracılığıyla izleyici, sigara tüketimini devam ettirdiği takdirde gelecek hakkında bir imgelem oluşturmaya çalışır, daha doğrusu bunu bilinçsizce yapar. “Sigara içersem ben de böyle olurum” düşüncesi, fotoğraf aracılığıyla oluşturulmaya çalışılır. Daha ürkütücü / korkunç / gerçekçi görüntüler, izleyici de bir o kadar geleceği için bir öngörü oluşturmaya başlar.
Fotoğraf, kendisi ile izleyici arasında bir bağ kurar. İzleyici, fotoğraftaki özne/nesne ile bir özdeşlik kurar. Sigara paketlerin fotoğraf konmasının sebebi de büyük bir olasılıkla bu özdeşlik kurgusuna dayanmaktadır. Sigaranın zararları zaten bir şekilde bilinmektedir, ama sigara paketindeki fotoğraf öyle değildir! İmgeler, her zaman metinden daha fazla çalışırlar. Hayalgücünü daha fazla beslerler. Bu nedenledir ki, basit bir fotoğrafın caydırıcı/tiksindirici gücü basir bir cümleden daha fazladır.
Fakat bu işin, bir başka caydırıcı tarafı olabilir. Bu fotoğrafları göre göre, sigara tiryakileri imgeye karşı bir tür görsel bağışıklık da kazanabilir. Yani fotoğraf, aynı anda hem caydırıcı da olabilir, hem de etkisini yitirebilir. Aynı fotoğrafları gören sigara tüketicileri için bu tür fotoğraflar bir süre sonra etkisini yitirebilir. Ne de olsa, her sigara paket içerisinden tüketildikçe, fotoğraf da tüketilmektedir…
Elif VARGI
1 CNN Türk
